İSİG Meclisi’nin, 20 Kasım Dünya Çocuk Hakları Günü nedeniyle hazırladığı çocuk işçi cinayetlerini raporuna göre son on yılda 616 çocuk iş cinayetlerinde katledildi. “Çocuklarımız yoksulluk, güvencesiz işçilik, şiddet ve iş cinayetleri cenderesi” altında denilen raporda devletin çocuk işçilik yokmuş gibi davrandığını, SGK’nın verilerinin ise gerçekleri yansıtmadığı vurgulandı.

Her geçen gün çocuk işçi sayısının ve iş cinayetlerinin arttığı belirtilen raporda çocuk işçiliğin ve çocuk işçi cinayetlerinin önlenmesine ilişkin talepler yer aldı.

İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Mecilisi (İSİGM), 20 Kasım Dünya Çocuk Hakları Günü’nde çocuk işçiliğin her geçen gün arttığına ve çocuk işçilerin iş cinayetlerinde katledildiğine dikkat çekti.

SGK’nın işçilerle ilgili verilerinin yeterli güvenilir ve güncel olmadı ifade edilen raporda İSİG Mecilisi’nin yaklaşık on yıldır düzenli olarak her ay yayınladığı iş cinayetleri raporlarıyla karşılaştırıldığında iş cinayetlerine ilişkin bir çok verinin SGK kayıtlarında yer almadığına ya da güvenilir ve güncel olmadığına dikkat çekilerek çocuk iş cinayetlerine ilişkin veriler karşılaştırıldı.

“Çocuk İşçilik ve Çocuk İşçi Cinayetlerini Görünmez Kılmaya Çalışılıyor”

20 Kasım’ın Dünya Çocuk Hakları Günü olduğu hatırlatılan raporda “Çocuklarımız yoksulluk, güvencesiz işçilik, şiddet ve iş cinayetleri cenderesi içinde” vurgusu yapıldı.

AKP’nin hayata geçirdiği tarım, sanayi, eğitim ve sosyal politikalar her geçen gün daha fazla çocuğun işçileşmesini beraberinde getirdiği belirtilen raporda diğer yandan ise sanki “çocuk işçilik” yokmuş gibi bir hava verilerek bu sorun görünmez kılınmaya çalışıldığına dikkat çekildi.

SGK Ve İSİG Meclisi’nin Çocuk İşçi Ölümlerine Yönelik Verilerinin Karşılaştırılması

Çocuk işçiliğin kapsamını anlamak için resmi kaynaklarn kısıtlı, çelişkili ve güncel olmadığı bu verilerin gerçekleri yansıtmadığı vurgulanan raporda SGK’nın açıkladığı “Yıllık İş Kazası İstatistikleri” verileri İSİG Meclisi’nin hazırladığı raporlardaki verilerle karşılaştırıldı.

SGK kayıtlarına göre; 2013-2021 yıllarını kapsayan 9 yılda 102 çocuk çalışırken hayatını kaybetti. Bu çocukların 3’ü kadın 99’u erkek. 4’ü 14 yaşında, 7’si 15 yaşında, 35’i 16 yaşında ve 56’sı 17 yaşında. Bu dönemde toplam 12 bin 577 “iş kazası” sonucu ölüm meydana geldi.

İSİG Meclisi bilgileri ile karşılaştırma yapabilmek için SGK kayıtlarının yıllık ortalamasına bakıldığında;

1- Her yıl 1397 işçi hayatını kaybetti.

2- Bu işçilerin 11’i çocuk.

3- Yüzde 3’ü kadın yüzde 97’si erkek.

4- Ölen göçmen çocuk olup olmadığı bilgisi mevcut değil.

5- 14 yaş altı çocuk bilgisi yok.

6- Çocuk işçi ölüm oranı tüm işçi ölümlerinin yüzde 0,81’i.

İSİG Meclisi, devletin geniş olanaklarına sahip olmasa da bilgilerinin güncel, kapsamlı ve gerçekleri yansıtacak şekilde hazırlandığı emek sömürüsü ve iş cinayetlerine duyarlı kesimler tarafından biliniyor.

İSİG Meclisi’nin 2013–2022 dönemi arası yaklaşık on yıldır her ay düzenli olarak iş cinayetleri raporu hazırlıyor ve bu raporda iş kolu, ölüm nedeni, iş cinayetinde ölenlerin kadın, erkek, çocuk, göçmen, ücretli ya da kendi adına çalışan gibi ayrıntılara da yer veriliyor.

İSİG Meclisi iş cinayetleri raporlarına göre; 2013 yılından bugüne geçen on yılda “en az” 616 çocuk çalışırken hayatını kaybetti. Bu çocukların 96’sı kadın 520’si erkek. 4’ü 4 yaşında, 5’i 5 yaşında, 4’ü 6 yaşında, 5’i 7 yaşında, 12’si 8 yaşında, 12’si 9 yaşında, 24’ü 10 yaşında, 13’ü 11 yaşında, 32’si 12 yaşında, 39’u 13 yaşında, 61’i 14 yaşında, 87’si 15 yaşında, 123’ü 16 yaşında ve 195’i 17 yaşında. Bu dönemde toplam 18 bin 683 “iş cinayeti” sonucu ölüm meydana geldi.

SGK İstatistikleri ile karşılaştırma yapabilmek için İSİG Meclisi iş cinayetleri raporlarının yıllık ortalamasını alındığında ise ortaya çıkan veriler şöyle:

1- Her yıl en az 1868 işçi hayatını kaybetti.

2- Bu işçilerin 62’si çocuk.

3- Yüzde 16’sı kadın yüzde 84’ü erkek.

4- 65’i Suriyeli ve 5’i Afganistanlı olmak üzere 70’i mülteci/göçmen.

5- 14 yaş altında ölen 150 çocuk var.

6- Çocuk işçi ölüm oranı tüm iş cinayetlerinin yüzde 3,29’u.

Her ay düzenli olarak ayrıntılı verilerle iş cinayetleri raporu hazırlayan İSİGM, istatistik bir karşılaştırma yapabilecekleri güvenilir bir kaynak bulunmadığını ancak SGK ve TÜİK verilerine bakılabildiğini ancak bunların da güncel olmayan, gerçekleri yansıtmayan ve duygudan yoksun rakkamsal bazı veriler olduğunu verugulayark TÜİK’in 2019 yılına ait “Çocuk İşgücü Anketi Sonuçları’ndan alınan verilerle kendi verilerini karşılaştırdı.

Çocuk işçiliğin sayısal, sektörel, istihdam biçimi vb. dair en güncel bilgiye ise “ulaşabiliyoruz. Bu ankete alternatif bilgilerimiz mevcut değil ve bu anlamda bir karşılaştırma yapma olanağı yok. Ancak çocuk iş cinayetleri üzerinden bilgilerimizi paylaşarak genel bir yaklaşım sunabileceğimizi düşünüyoruz.

TÜİK, Çocuk İşgücü Anketi Sonuçları, 2019” raporuna göre;

1- Bir ekonomik faaliyette çalışan 5-17 yaş grubundaki çocuk sayısı 720 bin kişidir.

2- Çalışan çocuklar arasında 5 yaşında çocuk gözlenmemiştir.

3- Çalışan çocukların yüzde 79,7’sini 15-17 yaş grubundakiler oluştururken 14 yaş ve altında bu oran yüzde 20,3’tür.

4- Çalışan çocukların yüzde 34,3’ü eğitime devam etmemiştir.

5- Çalışan çocukların yüzde 30,8’i tarım, yüzde 23,7’si sanayi ve yüzde 45,5’i hizmet sektöründe yer almıştır.

6- İşteki durumuna göre çalışan çocukların yüzde 63,3’ü ücretli veya yevmiyeli, yüzde 36,2’si ücretsiz aile işçisi, yüzde 0,5’i ise kendi hesabına olarak çalışmıştır.

İSİG Meclisi iş cinayetleri raporlarına göre;

1- TÜİK verileri (720 bin kişi) çocuk işçiliğin gerçek boyutlarını perdeliyor. Çocuk işçiliğin azaldığına dayanak gösterilen istatistiklerde sayısı 1,5 milyonu bulan çırak, stajyer ve meslek eğitimi gören öğrenci olmak üzere çocuk işçiliğin ana gövdeleri eksik. Öte yandan çocuk işgücü anketleri yaz aylarında değil, Türkiye’de mevsimsel olarak, çocuk işçiliğin en az olduğu Ekim ile Aralık aylarında yapılıyor, bu da çocuk işçiliğin gerçek boyutlarını gizliyor.

2- 4 ve 5 yaşlarında çalışırken ölen 9 çocuk tespit etmiş durumdayız. Bu durum çocuk işçiliğin bu yaşlarda başladığı anlamına gelmektedir. Bu yaş grubunda ölüm varken “5 yaşında çalışan çocuk gözlenmemesi” bu anketlerin kapsamını bir kez daha sorgulamamıza neden olmaktadır.

3- Çocuk işçi ölümlerinin 65,7’sini 15-17 yaş grubundakiler oluştururken 14 yaş ve altında bu oran yüzde 34,3’tür.

4- Birinci maddede belirttiğimiz çırak, stajyer ve meslek eğitimi gören 1,5 milyon çocuğun yok sayılması eğitime dair verilen bilgileri de gölgelemektedir. Bu süreçte önemli bir ivmeyi 4+4+4 eğitim sistemi oluşturmuştur. Eğitim-Sen’in hazırladığı “Çatışmaların Eğitim-Öğretim ve Öğretmenler Üzerindeki Etkisi Anketi”ne göre bu uygulamanın başlatıldığı 2011-2012 eğitim-öğretim yılında Türkiye’de sadece 45 özel meslek lisesi varken son üç yıl içinde kamu kaynaklarıyla yapılan doğrudan destek ve teşvikler sonucunda okul sayısı yaklaşık 10 kat, özel meslek liselerine giden öğrenci sayısı ise 17,5 kat gibi astronomik bir artış göstermiştir. Ayrıca MEB’in, okulda olması gerekirken çalıştığını tespit ettiği ancak “ulaşamadığı” çocuk sayısını yaklaşık 440 bin olarak açıkladığını da belirtelim.

5- İş cinayetlerinde ölen çocukların yüzde 57,3’ü tarım, yüzde 19,5’i sanayi, yüzde 12,8’i hizmet ve yüzde 10,4’ü inşaat sektöründe çalışmaktaydı.

6- İş cinayetlerinde ölen çocukların yüzde 77,4’ü ücretli veya yevmiyeli, yüzde 32,6’sı ücretsiz aile işçisi/kendi hesabına (yüzde 20’si çiftçi ve yüzde 12,6’sı esnaf) çalışandır.

İSİG Meclisi hazırladığı raporda; “Tarım ve Göçmen Çocuk Emeği” ve “Mesleki Eğitim” açısından da ele alarak şöyle değerlendirdi:

“Çocuk İşçiler Güvencesizlik, Emek Sömürüsü ve Şiddetle Karşı Karşıya”

Çocuk işçiliğin en kötü biçimleri arasında sayılan tarım, Türkiye’de ücretli ve ücretsiz aile işçisi çocuk işçiliğin en yoğun olduğu işkolu ve çocuk işçilik bakımından başlıca sektör. Yani tarımda çocuk emeğinin yoğun olmasının iki yönü bulunuyor: Bir yönünü tarımın çökertilmesi ve aile emeği içinde görmeliyiz. Diğer yönü ise mevsimlik işçiliktir. Çocuklar mevsimlik işçiliğin kadınlar ile birlikte omurgasını oluşturmaktadır ve ‘çocukları çekip alırsanız mevsimlik işçilik kalmaz’…

Yanlış dış ve iç politikalar sonucu Türkiye’de yaşayan Suriyeli ve Afganistanlı mülteci sayısının, kaydı bulunmayan göçmen ve mültecilerle birlikte altı milyon civarında olduğu tahmin ediliyor. Bu nüfusun önemli bir kısmını oluşturan göçmen ve mülteci çocukları, tarım, sanayi, inşaat, ticaret gibi işkollarında günübirlik ve güvencesiz şekilde işgücü piyasasına dahil oluyor. Bu da patronlar açısından, ücret pazarlığı imkânı olmayan, ücret ödemelerini eksik yatırabileceği ya da geciktirebileceği, hakkını aradığında şiddet uygulayabileceği, zorla çalıştırabileceği ek bir çocuk işçi kitlesi anlamına gelmektedir.

“Mesleki Eğitim ve İstihdam Adı Altında Çocuk Emeği Sömürüsü...”

MEB ile A-101 zincir marketleri arasında “sektör çalışanlarının mesleki eğitim merkezleri (MESEM) aracılığıyla eğitim öğretim sürecine dâhil olması ile mesleki eğitim ve istihdam süreçlerini yaşama geçirmek” amacıyla imzalanan protokole göre öğrenciler haftanın dört gününü A-101’de, bir gününü ise okulda geçirecekti. Tepkiler üzerine protokol iptal edildi ama daha dün MEB ile Hakmar Express, Bursa İl Milli Eğitim Müdürlüğü ile Köfteci Yusuf arasında imzalanan protokoller basına yansıdı.

MEB’in uzun süredir çocuk işçiliği yasal ve meşru hale getirme çabası neticesinde MESEM’lerde “eğitim alan” çocuk sayısı 2022 yılı Ekim ayında 900 bine yükseldi. İktidarın başarı öyküsü olarak anlattığı bu projelerin ekseninde ise çocuk işçi sömürüsü var.

Devletin yaptığı açıklamaya göre mesleki eğitim kurumlarının döner sermayeleri geçen yıla göre yüzde 243 artışla 2022 yılının ilk sekiz ayında 1 milyar 75 milyon oldu. Yine özellikle AB ülkeleri örnek verilerek mesleki eğitimin özel sektöre kaydırılması gerektiği belirtiliyor. Burada amaçlanan ise AB sermayesi için ucuz emek gücü kaynağı transferini sağlamak.

12 Eylül ve Özal ile birlikte başlayan bu süreç AKP ile bir ivme kazandı. 2006 yılında MEB-Koç Holding işbirliği ile “Meslek lisesi memleket meselesidir” şiarıyla öğrenciler sanayi için ara eleman olarak yetiştirilmeye başlandı. Sonraki yıllarda ise “yerli ve milli eğitim” şiarıyla Dünya Bankası teşvikiyle TOBB, sanayi ve ticaret odaları ile prokokoller imzalandı. Bu süreç MEB tarafından “İşverenler, mesleki ve teknik eğitim liselerinde eğitim alan öğrencilerin mezun olmalarını beklemiyorlar” söylemiyle lanse edildi. Diğer yandan bu süreç, sayısı 1 milyona ulaşan çocuk işçi kitlesinin AB desteğiyle yürütülen “çocuk işçiliği ile mücadele” programlarıyla maskelendi.

“Çocuk İşçilik Yasaklanmalı”

İSİGM, çocuk işçilik ve çocuk iş cinayetlerini bir çok yönüyle ele aldığı raporunda çocuk işçiliğin ve çocuk iş cinayetlerinin bir “çocuk emek sömürüsü” politikası olduğunu vurgulayarak çocukiş cinayetlerinin ve çocuk işçiliğin önlenmesine ilişkin şu talepleri sıraladı.

• Ucuz çocuk işgücünü teşvik eden ve bunun altyapısını oluşturan eğitim sistemi ve eğitim politikalarına son verilmelidir. Tüm çocuklara parasız ve nitelikli eğitim imkanı sağlanmalıdır.

• Çocuk emeğiyle ilgili veriler bilimsel, güvenilir ve düzenli bir şekilde yayınlanmalıdır.

• Kayıt-dışı çocuk işçi çalıştırılan kişi ve kurumlara göz yumulmamalı, caydırıcı cezalar verilmelidir.

• Yasadışı çocuk işçi çalıştırmayı önlemeye yönelik tedbirler alınmalı, denetimler etkin ve sıkı bir şekilde yapılmalı, ilgili mevzuatlar yürürlüğe koyulmalıdır.

• Tüm çocuklar ücretsiz ve detaylı sağlık taramasından geçirilmelidir. Yeterli, sağlıklı ve dengeli beslenme imkânı sağlanmalı, bağışıklık sistemleri kuvvetlendirilmelidir.

• Çocuk işçilik yasaklanmalıdır.