Nijer ve Batı Afrika'daki siyasi durum bir bütün olarak değişmeye devam ediyor. Bölgedeki insanlar ve onların hareketleri savaşa ve yeni-sömürgeci müdahaleye karşı harekete geçerken, bölgesel kurumlar statükodan yana tavır aldı.

Afrika Birliği'nin (AU) Barış ve Güvenlik Konseyi (PSC), 22 Ağustos'ta yayınladığı bir bildiriyle, 26 Temmuz'daki askeri müdahaleye yanıt olarak Nijer'i bloğun tüm faaliyetlerinden uzaklaştırma kararını duyurdu. PSC'nin Salı günü yayınladığı deklarasyon, 14 Ağustos'ta yapılan toplantıda kabul edilmişti.

Afrika Birliği'nin, Batı Afrika Devletleri Ekonomik Topluluğu'nun (ECOWAS) Nijer'e müdahalesini desteklemeyeceği belirtilmiş olsa da, PSC bölgesel bloğun bir "yedek kuvvet" harekete geçirme kararını dikkate aldığını ve bu müdahaleyi memnuniyetle karşıladığını belirtti. Bu kararın ECOWAS tarafından 10 Ağustos'ta alındığı bildiri. PSC, Afrika Birliği Komisyonu'nu böyle bir konuşlandırmanın "ekonomik, sosyal ve güvenlik açısından sonuçlarını değerlendirmeye almaya" çağırdı.

Ayrıca tüm üye devletlere "Nijer'deki yasadışı rejime meşruiyet kazandıracak her türlü eylemden kaçınmaları" çağrısında bulundu ve ECOWAS'ın Niamey'e uyguladığı ağır yaptırımları da destekleyerek üyelere bu önlemleri "tamamen uygulamaya" çağrıda bulundu.

Ayrıca, Afrika dışındaki herhangi bir aktörün veya ülkenin, "özel askeri şirketlerin faaliyetleri de dahil olmak üzere" kıtanın barış ve güvenlik işlerine müdahalesini de reddetti.

Bu açıklamalar, Nijer'de askeri liderlik lehine ve ECOWAS'ın Batı destekli işgal tehdidini reddeden kitlesel protestolara tanık olmaya devam ettiği bir dönemde ortaya çıktı.

Nijer'in başkenti Niamey'de 20 Ağustos'ta binlerce kişi sokaklara döküldü. Bölgesel bloğun dağıtılmasından bir gün sonra "Yaptırımlara hayır", "Kahrolsun Fransa" ve "Askeri müdahaleyi durdurun" sloganlarıyla protesto düzenlendi. Nijer'e, askeri liderler olan Ulusal Anavatanı Koruma Konseyi (CNSP) ile görüşmelerde bulunmak üzere bir heyet daha gönderildi. Bu arada Cumartesi günü Dosso bölgesinde binlerce kadın da toplanarak Fransa ve ECOWAS'ı kınadı ve CNSP'ye desteklerini ifade etti.

Önceki başarısız girişimlerden sonra, eski Nijerya cumhurbaşkanı Abdulsalami Abubakar liderliğindeki ECOWAS yetkilileri nihayet Cumartesi öğleden sonra CNSP başkanı General Abdourahamane Tchiani ile bir araya geldi. Heyet daha sonra 26 Temmuz'dan bu yana gözaltında tutulan devrik cumhurbaşkanı Mohamed Bazoum ile görüştü.

Toplantının ardından Tchiani, "Ne CNSP ne de Nijer halkı savaş istemiyor ve diyaloğa açık kalıyor" dedi.

Daha da önemlisi, halkın öfkesinin odağı büyük ölçüde sömürgeci ve yeni-sömürgeci güç olarak Fransa üzerindeyken, yüzlerce kişi Cumartesi günü Agadez'de toplanarak şehirde bulunan ABD insansız hava aracı üssünün kapatılmasını talep etti. Nijerya topraklarında bulunan 1.100 ABD askerinin çekilmesi. Hava Üssü 201 olarak bilinen tesis, "ABD Hava Kuvvetleri tarihinde birlikler tarafından gerçekleştirilen en büyük üs inşa etme çalışması" olarak değerlendiriliyor.

ABD, darbeden kısa bir süre sonra Nijer ile askeri işbirliğini askıya aldı. Şu anda Nijer'deki üslerini boşaltmak ve güçlerini Sahel ve Sahra bölgelerindeki diğer ülkelere yeniden konuşlandırmak için ihtiyati planlar hazırladığı bildiriliyor. Fransa, ECOWAS'ın "gerekli tüm önlemler" yaklaşımını destekleme konusunda daha açık davranırken ve defalarca Bazoum'un eski durumuna getirilmesi yönünde çağrıda bulunurken, ABD müzakerelere daha istekli görünüyor.

21 Ağustos'ta devlete ait Radyo Algerie, Cezayir'in Fransa'nın Nijer'e olası bir saldırı için kendi hava sahası üzerinden uçma talebini reddettiğini bildirdi. İddia, Fransız ordusunun Genelkurmay Başkanı tarafından yalanlandı. Cezayir, Nijer'e yönelik herhangi bir askeri müdahaleyi kendisine yönelik "doğrudan bir tehdit" olarak nitelendirerek kesin bir şekilde reddetti ve bu tür eylemlerin tüm Sahel'i alevlendirebileceği uyarısında bulundu.

Fransız Le Monde gazetesinin haberine göre, darbeyi takip eden saatlerde Fransa, Nijerya ordusundan müdahale talebi almıştı. Ancak raporda adı geçen kaynağa göre "bağlılar taraf değiştirip darbecilere katıldı." 31 Temmuz'da Nijer'in askeri liderliği de Fransa'yı, gerekli siyasi ve askeri izinleri almak için Ulusal Muhafız karargahında bir toplantı düzenlemekle suçladı.

Bu arada, ABD Dışişleri Bakan Yardımcısı Vekili Victoria Nuland'ın Niamey'e yaptığı ziyaretin ardından ABD, Büyükelçi Kathleen FitzGibbon'u gönderdi: "Diplomatik odak noktası Nijer'de anayasal düzeni koruyan diplomatik bir çözümü savunmak olacak ve Başkan Bazoum, ailesi ve hukuka aykırı olarak gözaltına alınanların derhal serbest bırakılması.”

Müdahale ECOWAS'ta Bölünme Tehdidi Yaratıyor

ECOWAS heyetinin gelişi, bloğun savunma genelkurmay başkanları arasında 17-18 Ağustos tarihleri arasında Gana'da yapılan toplantının ardından gerçekleşti ve ardından müdahale için "D Günü" (DoomsDay – Kıyamet Günü ÇN.) kararı verildiği açıklandı.

ECOWAS, blok içindeki ve dışındaki ülkelerin muhalefetine rağmen defalarca askeri eylem tehdidine başvurdu ve bu tür bir eylemin Sahel bölgesini bütün olarak daha da istikrarsızlaştırabileceği konusunda uyarıda bulundu. Üstelik Senegal ve Nijerya gibi ülkelerdeki halk ve siyasi partiler de liderlerinin bu amaçla asker gönderme kararını da reddetti.

Bu arada, Fransız karşıtı halk destekli darbelerin ardından yaptırım uygulanan ve ECOWAS'tan uzaklaştırılan Mali ve Burkina Faso, Nijer'e yönelik herhangi bir eylemin kendilerine karşı bir savaş ilanı olarak yorumlanacağını ileri sürdü. Sud FM'e konuşan Mali Başbakanı Choguel Maïga, “ECOWAS Nijer'de savaşa girerse artık ECOWAS diye bir şey kalmaz. Ancak bazı ülkelerin en başından beri hedefi ECOWAS'ı kırmaktı. Afrika ülkelerinin birleşmesini istemiyorlar.” dedi.

Burkina Faso'nun savunma bakanı Albay Kassoum Coulibaly, Sputnik'e ülkenin sadece Nijer'i desteklemekle kalmayıp aynı zamanda ECOWAS'tan çekilmeye de hazır olduğunu söyledi: "Birbirimizle kavga etmeye hakkımız yok. Biz tek bir ekonomik birliğin parçasıyız. Birliğin bazı eyaletlerinin bir iç savaş başlatmak istemesi fikri şok edici. Bazı devlet başkanlarının demokrasi kisvesi altında başka ülkelere savaş açmak istemesi de şok edicidir.”

RTN'in haberine göre Mali ve Burkina Faso, 18 Ağustos'ta "taahhütlerinin somut eylemlerine tercüme edilerek" Nijer'e savaş uçağı konuşlandırdı. Haber ajansı, hafta sonu Burkina Faso'dan çeşitli mallar taşıyan 311 kamyonun Nijer'e ulaştığını da sözlerine ekledi.

Darbeden kısa bir süre sonra ECOWAS Nijer'i askıya aldı ve Batı Afrika Ekonomik ve Para Birliği ile birlikte karayla çevrili ülkeye sınırların kapatılması, ticari uçuşların yasaklanması, ticari işlemlerin askıya alınması da dahil olmak üzere aşırı ve kapsamlı yaptırımlar uygulamaya başladı. ve mali yardım ve hem bölgesel merkez bankası (BCEAO) hem de ticari bankalardaki ulusal devlet varlıkları donduruldu.

Sınırların kapatılması çevre bölgelerde yaşayan toplulukların geçim kaynaklarına da zarar verdi.

Yardım kuruluşları, bu önlemlerin Nijer'de halihazırda istikrarsız olan insani koşullar üzerinde yaratacağı ağır sonuçlar konusunda uyardı; buna iki milyon çocuğun ciddi yetersiz beslenme riskiyle karşı karşıya kalması da dahil. Dış finansmanın ulusal bütçenin %40'ını oluşturduğu Nijer'in yardıma bağımlılığı, büyük ölçüde, dünyanın en büyük uranyum üreticileri arasında olmasına rağmen, uranyumun %40'ından fazlasının uranyumun %40'ından fazlasını oluşturduğu bir durum yaratan onlarca yıldır devam eden yeni-sömürgeci çıkarımların bir fonksiyonudur. Nijer'in nüfusu yoksullaştı.

Daha sonra bir baskı aracı olarak kullanılan bu yardım bağımlılığı üretimi, dünya çapında benzer emperyalist ve yeni-sömürgeci müdahalelere maruz kalan diğer ülkeler için feci sonuçlar doğurdu.

CNSP, Geçiş Döneminin Ana Hatlarını Çizmek İçin "Kapsayıcı Ulusal Diyalog" Düzenleyecek

19 Ağustos akşamı televizyonda yayınlanan konuşmasında Tchiani, ECOWAS müdahalesinin bir işgal olarak değerlendirileceğini ve Nijer'in herhangi bir saldırıya karşılık vereceğini yeniden teyit ederken, müdahalenin bölgedeki tüm ülkeleri etkileyeceği uyarısında bulundu. Ayrıca CNSP'nin halk tarafından kabul edilen her türlü diyaloğa girmeye hazır olduğunu da belirtti.

Bu arada, bir müdahale durumunda savunma rolleri için gönüllü olarak "Gençlerin Vatan İçin Seferberliği"ne kaydolmak üzere 19 Ağustos Cumartesi günü Niamey'deki bir stadyumun önünde büyük kalabalıklar toplandı.

Tchiani ayrıca Nijer'in ECOWAS yaptırımlarına boyun eğmeyeceğini, bunların yasa dışı ve insanlık dışı olduğunu, ülkeyi ve halkını bölmeyi ve boyunduruk altına almayı amaçladığını belirterek, önlemlerin sınırda tıbbi malzeme kaybına yol açtığını kaydetti.

Özellikle, Tchiani ülke için üç yıllık bir geçiş dönemi önerdi - "İktidar peşinde değiliz, ancak halkın iradesinin [boyun eğdirilmesini] kabul etmeyeceğiz" - ve 30 günlük bir "Kapsayıcı Ulusal Toplantı" toplandığını duyurdu. Geçişi, süresini ve bu dönemdeki ulusal öncelikleri yönetmesi gereken temel ilkeleri tanımlamak için CNSP ile halk arasında diyalog belirleyecek.

Bu arada bölgedeki halk hareketleri, ECOWAS'ın planladığı müdahalenin yanı sıra Nijer'e uygulanan "yasadışı ve barbarca" yaptırımları da şiddetle reddettiğini ifade etmeye devam etti. Batı Afrika Halk Örgütü (WAPO), "Nijer halklarına karşı emperyalist bir savaşın başlaması ve ardından alt bölgede genel bir yangın" tehlikesinin artmaya devam ettiği uyarısında bulunarak, "kuşatma altındaki Nijer halkıyla dayanışmasını" ifade etti 16 Ağustos’ta yaptığı açıklamada.

Ve tüm üye ve üye olmayan kuruluşlara, kendi ülkelerindeki Fransız büyükelçiliklerini protesto etmeleri, alt bölgedeki tüm yabancı askeri üslerin sökülmesini talep etmeleri ve kendilerine yönelik tüm yaptırımların acilen kaldırılması çağrısında bulundu. Aynı zamanda her ülkede “Sahel ve Nijer halklarına yönelik mevcut emperyalist saldırıyı” reddettiklerini ifade etmek için Dayanışma Komiteleri kurulması çağrısında bulundu.

WAPO Genel Sekreteri Kafui Kan-Senaya, Peoples Dispatch'e yaptığı açıklamada, "ECOWAS'ın yasadışı, cezai ve insanlık dışı yaptırımlarını" kınayan Benin-Nijer Dayanışma Kampanyası'nın başlatılması da dahil olmak üzere bu çalışmanın bölgenin bazı kısımlarında zaten başladığını söyledi. "savaş hazırlıklarının derhal durdurulması" çağrısında bulundu ve müdahale için “Benin Silahlı Kuvvetlerinin konuşlandırılmasına hayır” denildi.

Ayrıca, ECOWAS'ın Liberya'ya müdahalesine katılan sivil toplum kuruluşlarının ve hatta emekli askeri personelin "anlamsız savaş hazırlıklarına son verilmesini talep etmek ve protesto etmek için mücadeleye katıldığını" da sözlerine ekledi.

Çeviri Kolektifi

Tanupriya Singh tarafından yazılan makale, 23 Ağustos 2023’da Peoples Dispatch’te yayınlanmıştır.